Митинг, Сағынтаев отставкасы және Назарбаевпен әңгімесі. Тоқаев сұхбатында не айтты?

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев эксклюзив сұхбат берді. Tengrinews.kz тілшісі "Хабар" және "Хабар 24" арналарының эфирінде көрсетілген сұхбаттың ең негізгі деген тұстарын жинап шықты.

Алматыдағы шабуылды кәсіби мамандар әзірлеген

Президентке қойылған алғашқы сұрақ елде қаңтардың басында болған оқиғалар туралы болды. Президент Алматыға жасалған шабуыл жоспарланған акция екенін мәлімдеді.

"Бейбіт наразылықтардан бастап тәртіпсіздіктердің барлық кезеңі, шынында да, кісі өлтіру, тонау сияқты әрекеттерге дейін болды. Бәрі - кәсіби түрде ойластырған және орындаған тұтас операция. (...) Бейбіт демонстранттардың орнына бұзақылық жасаған, полиция қызметкерлеріне қарсы шыққан жастар келді. Содан кейін үшінші толқын қарақшылар, кісі өлтірушілер келді, олардың саны да өте көп болды. Ең бастысы, оларды кәсіби содырлар басқарды. Олар дайындықтан өтіп, жергілікті жерлерге жақсы бағдарланған", - деді Мемлекет басшысы.

Оның айтуынша, олар құқық қорғау органдарының ғимараттары орналасқан жерін біліп, арнайы шабуыл жасаған.

"Бұл адамдар материалдық құндылықтарға қызықпаған. Олар әкімшілік ғимараттарға жасалған шабуылдарды басқарды. Олар қылмыстық істерге, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне қатысты құжаттарға қызығушылық танытты. Бұл - мұқият жоспарланған әрекет. Сырттан келген содырларды тарта отырып, басқыншылық әрекет жасалды", - деді Тоқаев.

Мемлекеттік төңкеріс әрекетінің артында кім тұр?

"Тергеуге болжам айтқым келмейді. Бұл дұрыс болмас еді. Жұмыс өте көп. Себебі көптеген содырлар, соның ішінде олардың командирлері Алматыдан кетіп қалды, біреу ауылдық жерде халықпен сіңісіп кетті, біреу шекара асып кетті, басқа біреу жасырынып қалды. Олар сақалдарын қырып, сыртқы келбетін өзгертті деген деректер бар. Оларды ұстасаң қарапайым адаммын деп айғайлайды, бірақ олай болмайды", - деді Президент.

Президенттің айтуынша, тәртіпсіздіктердің ауқымын ескере отырып, барлық ұсталғандар кездейсоқ өтіп бара жатқан адамдар бола алмайды. Бұл ретте азаматтарды күзетпен заңсыз ұстаудың және оларға қатысты күштік әдістерді қолданудың барлық жағдайы мұқият тексеріледі.

Ескертусіз ату туралы бұйрық

"Бас десе құлақ деудің қажеті жоқ. "Бейбіт шерушілерге оқ атуға бұйрық берді" деп сөйлеудің қажеті жоқ. Бұл кезде алаңда бейбіт шерушілер болған жоқ. Қарақшылық жасап, бүлік шығарып жатты. Бандиттердің ісінен асқан жауыздық байқалды", - деді Президент.

"Сонымен қатар, алгоритм болмағанына келсек, ТЖ жағдайы енгізілгенде басты ұйымдастырушы - ішкі органдар. Ал терроризмге қарсы операция жарияланса, басты ұйымдастырушы ҰҚК болуы керек. Бір органнан екіншісіне іс тапсырылмай, жиналыстар болып жатқанда екіншісіне өте салу қиын болды. Сосын мен "Мырзалар, соғыс болып жатса, сіздер кеңесіп отырсыздар. Мен сіздерге бүлікті басуға барлық жауапкершілікті тапсырамын, жоғары қолбасшы ретінде ғана емес, Ұлттық қауіпсіздік кеңесі төрағасы ретінде бұйрық беремін" дедім", - деп түсіндірді Мемлекет басшысы.

Ақпараттық блокаданың себебі

Президент сұхбатында қаңтардағы оқиғалар барысында Интернетті өшіру мен ақпараттық блокаданың себептерін түсіндірді.

"Ақпараттық тұрғыдан жеңілдік, мұны мойындау керек. Менің бұйрығымды да, әрекеттерімді де ешкім түсіндірмеді. Содан кейін басқару режимінде "мына жерде сөйле", "осында айт" деп, тағы да басқа тапсырма бердім. Ақпараттық тұрғыдан біз жеңілдік, бірақ оған уақыт болмады. Ол кезде біз туралы кім не айтатынын ойланатын кез бе?" - деп түсіндірді Тоқаев.

"Сағынтаев алғаш рет қиын жағдайға тап болды"

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Вера Захарчукке берген сұхбатында қаңтардың басындағы оқиғалардан кейін Алматы әкімінің отставкаға кетуін талап еткен петиция туралы да пікірін айтты.

Тоқаев Сағынтаев өз қызметінде қалатынын айтты. 

"Сіз әкімнің қалуын қалайсыз ба? Әкімге келетін болсақ, ол өмірде алғаш рет қиын жағдайға тап болды. Мұндай жағдайда бәрі бірдей шешім таба бермейді. Мен оны кінәламас едім, ол - қызметтік міндеттерін орындау тұрғысынан адал адам. Бірақ мен алматылықтардың көңіл-күйін ескеруге міндеттімін, сондықтан уақыт келеді", - деп жауап берді журналиске Тоқаев.

Айта кетейік, Алматыдағы тәртіпсіздіктер барысында Бақытжан Сағынтаевтың кортежіне қарулы шабуыл жасалған. Шабуыл кезінде кортеждегі "Алматы" телеарнасының көлік жүргізушісі қаза болды. Ал әкімнің екі бірдей орынбасары жарақат алған. Кейін Сағынтаевтың кортежіне жасалған шабуыл: "Алматы" директоры оқиғаның мән-жайын айтып берген.

Осыдан кейін әңгіме Алматының атын өзгерту және Алма-ата атауын қайтару туралы мәселе аясында өрбіді.

"Неге қазір барлық құжатты қайта жасап, шешім қабылдаймыз? Алматы қазақ тілінде сөйлейтіндерге қолайлы. Алма-Ата орыстілділерге ыңғайлырақ. Сондықтан ресми түрде Алматы атауы сақталатынына, қала тұрғындарына ыңғайлы және қаламызға сырттан жылы қарайтындар үшін осылай атала беретініне келісейік. Түптеп келгенде, қытайлар астанасын Байджин деп атайды, ал біз Бейжің деп атаймыз. Әйтеуір, тарихи түрде осылай болды", - деді Президент.

"Назарбаевпен саудаласпадық"

Тоқаев Тұңғыш Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен билік үшін саудаласпағанын, ал арадағы әңгіме не туралы өрбігенін баяндады.

"Жоқ, әрине, саудаласпадық. Жеке артықшылықтар туралы да әңгіме болған жоқ. Қауіпсіздік кеңесі төрағасының мәртебесі туралы мәселені шұғыл шешу қажет екені туралы айтылды және жағдай шиеленіскен кезде, жасырмаймын, мен қазір халыққа осы сәттен бастап Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы екенімді мәлімдеуім керек деген мәселені қойдым.

Бұл мәселе тез шешілді. 28 қаңтарда Nur Otan партиясының съезі өтті, мен онда сөз сөйлеп, Нұрсұлтан Әбішұлының тарихи роліне баға бердім. Менің ойымша, бұл бағалау объективті, және дәл осы сипаттама болашақта адамдар үшін бағдар болады деп үміттенемін", - деді Мемлекет басшысы "Хабар" телеарнасының журналистіне берген сұхбатында.

Осыдан кейін Мемлекет басшысы екі мерзімнен артық президенттік сайлауға түспейтінін мәлімдеді.

"(...) Қазақстан Президенті қызметінде қанша болатынымды білмеймін, бірақ нақты білетінім Конституцияға сәйкес екі мерзімнен артық болмайды. Заңды, оның үстіне Конституцияны өзгерту болмайды", - деді Президент.

Қазақстандағы парламенттік жүйе реформасы

Президент Қазақстандағы парламенттік жүйені реформалау туралы шындап ойланып жүргенін айтты.

Мемлекет басшысы "Хабар" телеарнасына берген сұхбатында реформалар тек адамдарды өзгертумен ғана шектелмейтінін, Елбасы атап өткендей реформалар ең алдымен жүйедегі өзгерістер екенін айтты. Немесе, кез келген жағдайда, жүйенің өміршеңдігіне елеулі түзетулер енгізу.

"Мен кейбір оқиғаларды алдын-ала болжай отырып, еліміздегі парламенттік жүйені және партиялық жүйені реформалау туралы байыпты ойланып жүргенімді айта аламын. Өйткені мен Мемлекет басшысы ретінде бұл туралы 28 қаңтарда сағат 10.00-де айттым. Партия съезінде мен барлық әлеуметтік-партиялық және саяси құрылымдардан сәл жоғары тұруым керек, әртүрлі қоғамдық және саяси күштерді олардың ұстанымы бойынша ортақ белгіге әкелетін магнит ретінде қызмет етуім керек деп есептеймін", - деді Мемлекет басшысы 

"Мақтауға табиғи иммунитетім бар"

Мемлекет басшысы өзіне қатысты мақтаулар туралы көзқарасын айтты.

"Мен үшін жағымсыз. Себебі мен мақтау одалары жоқ жерде тәрбиелендім. Мен былай айтар едім: менде мұндай мәлімдемелерге өмірлік, табиғи иммунитет бар. Бірақ біздің интеллигенцияны өзгерте алмайсың. Олар басқаша тәрбиеленді. Бара-бара жойылады (мақтау айту туралы - авт.). Жалпы интеллигенция мәселесіне келсек, бұл өте күрделі. Жазушы көп. Өзіңіз білесіз, қазіргі жастар көркем әдебиетке көп қызыға бермейді, әсіресе заманауи көркем әдебиетке. Қазір жұрт TikTok қарап, фейсбук оқиды. Оның үстіне бір беттен арыға бармайды. Оларға әрдайым ақпарат керек. Кейде мәтіндік емес, визуалдық ақпарат керек. Проблема осында. Өкінішке қарай ма, әлде бақытымызға орай ма, біз де сол өмірге бейімделуіміз керек", - деп түсіндірді Мемлекет басшысы.

Қазақстандық олигархтарды бай өзбекстандықтармен салыстыру

Тоқаев бай өзбекстандықтарды мысалға келтіре отырып, қазақстандық олигархтармен салыстырды.

"Лоббистер өз уақытында Қазақстаннан кетіп, айтарлықтай көп ақша тапқан, соны қазір белгілі бір демонстрацияларды ұйымдастыруға, адамдардың миын улауға жұмсап жүрген біздің адамдардың тапсырысы бойынша жұмыс істейді, олар "неғұрлым нашар болса, соғұрлым жақсы" қағидаты бойынша әрекет ететін. Осыған байланысты мен Өзбекстаннан тыс жерде көп ақша тауып, байыған адамдармен салыстырамын, олар өздерінің тарихи отанына келіп, Өзбекстан Президентінен "Өзбек халқы үшін не істей аламыз, қандай көмек көрсете аламыз?" деп ауруханалар салады, жеке қаражатына инфрақұрылым жасайды. Бұл тұста елде немесе шетелде өз еліне шабуыл жасайтын біздің олигархтар мен өзбек олигархтары арасындағы үлкен айырмашылық осында", - деді Президент "Хабар" телеарнасына берген сұхбатында.

Тоқаев Қытай туралы не деді?

Президент синофобияның көріністері туралы айтып, Қазақстандағы Қытайға қарсы шерулерге қатысты пікір білдірді.

"Қытайға келсек, бұл Құдайдан келген ең жақын көршіміз. Көршілерімізді ауыстыра алмаймыз. Қытай өзінің экономикалық дамуында табысқа жеткен ел. Біз ынтымақтасуымыз керек. Біздің ауылшаруашылық тауар өндірушілері Қытай нарығына үлкен үміт артып отыр", - деді Мемлекет басшысы "Хабар" телеарнасына берген сұхбатында.

Журналист Қазақстандағы синофобияның көріністерін еске түсіріп, кейбір адамдар Қытайдың елдегі және экономикадағы ынтымақтастығына наразылық білдіргенін түсіндірді.

"Қытайға қарсы демонстрация ұйымдастыратындар біздің экономикалық болмысымызды түсінбеуі мүмкін. Қытай бізге жамандық жасаған жоқ. Керісінше өткен жылдың 11 айында арамыздағы сауда көлемі 17 миллиард долларға жетті, біз одан әрі дамуға мүдделіміз. Біз Қытайды зерттеп, қытай тілін үйренуіміз керек. Бұл екі қолды көтеріп беріліңдер дегенім емес, ынтымақтастық орнатуымыз керек дегенім", - деді Тоқаев.

Президенттің сұхбаты "Хабар" және "Хабар 24" телеарналарынан көрсетілді.