Абақтыдан президенттікке. Сіз кімсіз, Садыр Жапаров?

Қырғыз Республикасының жаңа президенті Садыр Жапаров қызметіне кірісті. Президентті ұлықтау рәсімі бүгін Бішкектегі Қырғыз ұлттық филармониясында өтті. Қырғыз елінің жаңа басшысы кім? Төрт ай бұрын түрмеде отырған адам қалай президент атанды? Tengrinews.kz тілшісі Садыр Жапаров туралы мәліметтер жинады.

Колхоз жұмысшысынан мұнай компаниясы басшысына дейін

Садыр Жапаров 1968 жылы 6 желтоқсанда Ыстықкөл облысындағы шағын Кен-Суу ауылында дүниеге келген. Мектепті бітіріп, Фрунзедегі оқу орындарының бірінде "бапкер" мамандығында тәлім алған. Кейін 27 жасына дейін диқанда қарапайым жұмысшы болып еңбек еткен.

Әскерде кіші сержант шенін алған ол 1996 жылы Ыстықкөл милиция қатарына қосылады. 2000-жылдардан бастап түрлі кәсіпорында бас директор қызметін атқарған. Оның ішінде мұнай компаниясы да бар.  

Жапаровтың жеке өмірі туралы мәлімет көп емес. Белгілісі - үйленген, жары Айгүл Асанбаева Жапаров бас бостандығынан айырылған кезде наразылық шараларын өткізген. Отбасы төрт баланы дүниеге әкелген - ұлдары Дастан, Рустам, Нурдоолот пен қызы Жанайым. Дастан 2019 жылы жол апатынан көз жұмған.  

Садыр Жапаров жарымен. Фото: Facebook / Altysha Lv 

Саясат жолын депутаттықтан басталған

2005 жылы сәуірде Садыр Жапаров "Келешек" оппозициялық фракциясы атынан Жогорку Кенеш депутаты болып сайланған. Сол жылдары Қырғызстанда "Қызғалдақ революциясы" басталған кезде Жапаров оппозиционер Құрманбек Бакиевтің жақтасы болған. Кейін Бакиев президент болып сайланғанда, Садыр Жапаров оның көмекшісі болып тағайындалған.

Фото: economist.kg

Артынша, елдің Жемқорлықтың алдын алу агенттігінде жұмыс істеген. Бакиев отставкаға кетіп, елден қашқан соң да, Жапаров биліктегі орнын сақтап қалды. 2010 жылы "Ата-Жұрт" партиясының атынан парламент депутаты болып сайланған.

Жапаров саясатта жүрген бұл жылдары халыққа аса таныла қоймаған еді. Тек туған жері Ыстықкөл маңындағы "Құмтөр" алтын кенішін мемлекеттендіру жобасын қолдау арқасында жерлестері арасында аты шыққан.

11 жылға сотталған

Садыр Жапаровтың есімі 2012 жылы күзде шыға бастады. Бірақ саясат жолындағы еңбегімен емес, оған тағылған айыппен. Жоғарыда аталған алтын кенішін мемлекеттендіру мақсатында Жапаров жақтастарымен бірге митинг ұйымдастырып, нәтижесінде наразы халық Ақ үйді басып кірмек болған. 2013 жылы наурызда сот отырысы өтіп, Жапаров митинг ұйымдастырғаны үшін 1 жыл 6 айға бас бостандығынан айырылған. Кейін ол өзін саяси тұтқын екенін айтқан.

Көп ұзамай, сол жылдың маусымында ол бостандыққа шыққанымен, Жапаровқа тағылған айып алынбаған еді.

Садыр Жапаров сот отырысында. Фото: © Sputnik.kg / Расул Усеналиев

Бостандыққа шыққан Жапаров маусым соңында Қаракөлде тағы бір митинг ұйымдастырған. Наразылық шарасы қақтығысқа айналып, митингіге шыққандар сол кездегі облыс губернаторы Эмилбек Қаптағаевты көлікте күшпен ұстап отырған. Нәтижесінде ұйымдастырушы Садыр Жапаров "Адам өлтіру қаупі", "Кепілге алу", "Бұзақылық", "Үкімет өкіліне күш қолдану" баптарымен айыпталған.

Қылмыстық іс қозғалған кезде Жапаров Қазақстан арқылы елден қашып, бірнеше жылын Ресей, Түркия, Кипрде өткізген. Тек 2017 жылы Қырғызстанға оралатынын хабарлап, наурызда қазақ-қырғыз шекарасында ұсталған. Сол жылы Жапаров 11 жыл, 6 айға бас бостандығынан айырылған.

Түрмеден шыққан күні премьер атанды

Садыр Жапаровтың өмірін түбегейлі өзгерткен күн - 2020 жылдың 5 қазаны. Бұл күні Қырғызстанда жаппай тәртіпсіздік басталып, митингіге шыққандар Ақ үйді жаулап алған. Кейін түрмеде отырған бірнеше саясаткерді бостандыққа шығарған, олардың қатарында Жапаров та бар.

"Ақ үйдің тас-талқаны шықты". Бішкектегі жаппай тәртіпсіздік қалай өрбіді?

Фото © Sputnik / Табылды Кадырбеков

Парламент мүшелері кворумсыз және Ақ үйге шабуыл жасаған адамдардың қысымымен Жапаровты уақытша премьер-министр етіп сайлаған. Кейін Жапаров президент қызметін атқарушы болып тағайындалды.

Кей заңгердің айтуынша, Жапаровтың тағайындалуы заңсыз болған. Себебі ол кезде одан 2013 жылғы айып әлі алынбаған еді.

Халықтың 80 пайызы қолдаған

Былтыр 14 қарашада Садыр Жапаров Қырғызстан президенті өкілеттігінен бас тартты. Бұған себеп - оның сайлауға қатысуы.

2021 жылы 10 қаңтарда Қырғызстан президенті сайлауы өткен еді. Президент сайлауында 18 үміткер болды. Жапаров партия атынан емес, өзін-өзі ұсынды. Нәтижесінде 79,2 пайыз дауыс жинаған Жапаров Қырғызстан президенті болып сайланды.

Қырғыздар жаңа президентін сайлады. Көрші елдің саяси додасы қалай өтті?

Бүгін Жапаров мемлекет басшысы қызметіне кірісті. Ол ұлықтау рәсімі кезіндегі салтанатты шарадан бас тартты. Арнайы кортеж бен банкет болған жоқ. Ол халық бұл шешімді "түсінеді және қолдайды" деген үмітін білдірген.

Фото: 24.kg

Қазақстан туралы не деді?

Таяуда Жапаров пен Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев телефон арқылы сөйлескені хабарланған. Сол кезде қырғыз басшысы ең алғашқы ресми сапары Қазақстанға болатынын айтқан еді.

Ал бүгін басқаша ақпарат шықты. 24.kg мәліметінше, ел президентінің баспасөз хатшысы Галина Байтерек Садыр Жапаров бірінші Ресейге баратыны туралы хабарды растаған.

Бірақ Жапаров Қазақстанмен ынтымақтастығын нығайта түспек. Ұлықтау рәсімі кезінде ол Қазақстанмен болашақтағы қарым-қатынасы туралы айтты.

"Пандемия кезіндегі Қазақстан мен Өзбекстанның көмегін айтпай кетуге болмайды. Бұл елдермен тарихымыз да, тағдырымыз да бір. Біз көрші елдермен, Орталық Азия елдерімен және Түркиямен жан-жақты қатынастарды нығайтуды жалғастырамыз", - деді Жапаров.