Авторы

Алматы постепенно возвращается к жизни. На улицы впервые за эти дни выходят люди, разбитые витрины восстанавливают, дворники и волонтеры чистят дворы от мусора. Фотокорреспондент Tengrinews.kz Алихан Сариев проехал по разрушенному городу и запечатлел, как он выглядит сейчас. 

В мегаполисе заработал общественный транспорт. Пока поэтапно. 

На улицах пока немноголюдно.

Но постепенно город просыпается. 

Кто-то спешит на работу. А кто-то просто гуляет, фотографируя то, что завтра уже станет историей. 

Возле банкоматов уже нет километровых очередей. 

 Алматинцы приветствуют друг друга. Общая беда сплотила всех. 

Торговые точки с овощами и фруктами в эти дни пользуются особым спросом.

В числе пострадавших объектов - немало платежных терминалов. 

 От стекол, грязи и мусора город вычищают. 

На заправках все еще очереди. 

Некоторые центральные улицы до сих пор перекрыты. 

Нет, это не декорации к фильму ужасов. Это все на самом деле. 

Сколько таких изрешеченных зданий по городу, остается только догадываться. 

От ломбардов и бутиков мало что осталось. 

 Кто-то из владельцев уже предусмотрительно предупредил своих клиентов. 

Профессия стекольщика в ближайшее время явно будет одной из самых востребованных. 

Эти детали лучше всяких слов говорят о том, какие страшные дни пережил город. 

Внутри магазины до сих пор выглядят не менее апокалиптично. 

Военная техника в центре. Такая картинка за последние дни уже становится привычной для алматинцев. 

Тем не менее Алматы продолжает жить своей жизнью. И скоро он снова станет городом из песни группы "Браво". Ведь это самый лучший город на земле. Правда, алматинцы?

Фото: Алихан Сариев. Текст: Анастасия Солнцева

Кешке қарай Алматыдан сонау қашық жерде кетіп бара жатып жоғарыда жанып тұрған шамдарды көрсеңіз, бұл - Шымбұлақ. Біреулер "Бұрын ондай жоқ еді ғой?" деуі мүмкін. Иә, мұнда жарықтандыру осы жазда орнатылған.

© shymbulak.com

Негізі Алматыда бұл спорт түрімен айналысамын деушілерге бірнеше демалыс орны бар. Біз танымал "Шымбұлақ" тау курортына беттедік. 

Бірден жарық орнатылған ең биік нүктесіне фуникулермен көтерілдік. Кабинада Диана деген қызбен таныстық, өзі қарағандылық екен. Қолына сноуборд ұстап отырған ол "Қаладан қашу үшін келемін, сноуборд тебуден адреналин аламын" дейді. Апта сайын келіп тұрады екен.

Ары қарай жоғарыдағы мейрамханалардың біріне кіріп, Шымбұлақ өкілімен кездестік.

"Биыл Шымбұлақтың жоғарғы жағына, яғни Талғар жолына жарық орнатылды. Осылайша Талғар асуынан Шымбұлаққа дейін жарықтандырылған жолдың ұзындығы 3650 метрге жетті", - дейді Шымбұлақтың Коммерциялық департамент басшысы Владислав Семенов.

Ал бұл әлемдегі старттық сырғанау бойынша ең биік нүкте. 

"Бұл ақпаратты қазір халықаралық ұйымдардан нақтылап жатырмыз. Гиннестің рекордтар кітабына өтінім беруге дайындалып жүрміз", - дейді ол. 

Жұмыстар осы жазда жүргізілген. Қосымша 26 жарық тірегі қойылып, кабельмен жарықтандыру жасалған. 400 миллион теңгеден аса қаражат жұмсалыпты.

Шымбұлаққа орта есеппен демалыс күндері 4 мың адам, жұмыс күндері 2 мың адам келеді екен. Олардың бірі жай серуен құруға, бірі шаңғы, сноуборд тебуден алатын әсер үшін барады. Владислав Семеновтің айтуынша, қазір түнгі сырғанауға келетіндер қарасы көбейе бастаған. Ал жарықтың орнатылуы осы тенденцияға серпін бермек. Айта кетейік, түнгі сырғанау осы желтоқсанда ашылған. 

Владиславтың өзі 2000 жылдардан бері шаңғы, сноуборд тебеді екен, ал баласын 2 жасынан шаңғыға бергенін айтып отыр. Оның сөзінше, мұнда 80-дегі қариялар да келіп тұрады. 

"Өкінішке қарай, бұл спорт түрінде жарақат алу қаупі жоғары екенін көбі ескере бермейді, кейде адам өліміне де әкелуі мүмкін", - деп жалғастырды ол. "Тауда екі адамның соқтығуы - қарапайым жолдағы көлік апатымен тең. Сен басқа біреудің денсаулығына зиян келтіресің және бұл - қылмыстық жауапкершілік". 

Сондықтан ол тау шыңына шығуға асықпас бұрын, алдымен шаңғы мектебіне баруға кеңес береді. Бұл ең алдымен адамның өз қауіпсіздігі, айналасындағыларға да зияны болмайды. Мұны халықаралық жаттықтырушылар да айтып жүр.  

"Көбі тау шаңғысы мектептері қымбат деп бармайды. Бірақ шын мәнінде алғашқы үйрену кезіндегі қиындықтардан өткен соң ғана ләззат ала бастайсың. Жаттықтырушы бір күнде саған негізгі дегендерді үйретеді. Осылайша шаңғы не сноуборд тебу қолыңнан келе бастағанда, одан ләззатын да көбірек аласың", - дейді ол. 

Шынымен де, Владиславпен сөйлесіп болған соң сол жерде тығы бір адаммен таныстық, есімі - Асылбек. Жасы 30-дан асқан. Бірінші рет бордпен сырғанағалы тұр екен, өзі таудың ең биік нүктесінде жүр. Алайда қорқыныш барын жасырмады. Жолдастарымен келіпті. Әзірше еңістен түсер-түспесін ойланып тұрғанын айтты. 

"Шаңғымен түскендегі атмосфера, жылдамдық ұнайды. Табиғатпен үйлесім табасың. Сен оны теуіп көрмейінше бар рақатын түсінбейсің. Әр адамның өзіне жақын спорт түрі болады, біріне велосипед, біріне коньки ұнайды. Мен өзім сноуборд теуіп жүргеніме 3 жыл болды, Машаны бір жыл бұрын шаңғыға бердік", - дейді Сафар есімді келуші.

Оның жанында Алекс атты жиені де тұр, анасы 4-5 жасында Шымбұлаққа апарып, содан бері шаңғы тебеді екен.

Әрі қарай бір топ жігітке кезіктік. Әңгімелесе келе, олардың шаңғы тебуге Тараздан арнайы келгенін білдік. Енді шыңнан түскелі тұр екен. Сәттілік тіледік. 

"Тауға шығып, шаңғы тебуге құмартып тұрамын. 8 жыл болды. Маусым басталғанда аптасына бір рет келуге тырысамын. Клубқа барып демалғаннан гөрі сноуборд тепкенді құп көремін, қазір әсіресе қазақ жастары осы спортқа тартылып жатқанын байқаймын, қуаныштымын", - дейді алматылық Нұрсұлтан.

Тау курортында полицейлер де жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеті - шаңғы жолында қауіпсіздік қамтамасыз ету. 

"Адамдардың жылдамдық асырмауын қадағалаймыз. Жолда біреу жараланып қалса, түсе алмай жатса төмен түсіреміз, құтқарушы шақырамыз. Адамдардың жол ортасында отырмауын қараймыз. Себебі біреу қағып кетуі мүмкін. Жоғалып қалған заттарды, спорт құралдарын жинап, ақпарат бөліміне апарамыз", - дейді полицейлерді бірі. 

Шымбұлақта полиция пунктінің ашылғанына 5 жыл болған. Оған арнайы іріктеу бойынша өтесің. Ауысым бойынша жұмыс істейді. Полицейлердің бірі шығыстікі екен, "онда қар көп болған соң бала кезімнен шаңғы темемін" дейді ол.  

Әңгімелесіп тұрғанда олардан бір жігіт келіп, көмек сұрады. Өзі мұнда қашан келгені есінде жоқ екенін айтты. Сөйтсе төрт рет қатты құлапты, бірақ талмадым дейді. Бірінші рет келіп тұр екен. Полицейлердің бірі оны медпунктке апарды.

"Адамдар көбіне иығын, қолын шығарып алады, белін, басын зақымдайды. Жалпы белден жоғары жарақаттанады. Мынадай оқиға болған, бір адам жерде суретке түсіп жатқанда, үстіден бір сноубордшы түсіп бара жатып, қағып кеткен, басына тиюіне аз қалған еді", - дейді полицейлердің бірі. 

Олардың айтуынша, күніне жоқ дегенде 3-4 адам үйіне жаралы қайтады. 

Полицейлер де адамдар денсаулығына салғырт қарап, жаттығу трассасына бармастан, қызыл, қара қауіптегі трассаларға шығып кететінін айтып отыр. Оған дәлел - өзіміз кезіктірген адамдар.

Халықаралық шаңғы спорты федерациясы ұсынатын негізгі 10 ереже бар:

1. Айналаңдағы адамдарға құрметпен қарау: өз деңгейіңдегі трассаны таңда және басқаларға қауіп төндірме;
2. Жылдамдық: еңістегі жағдайға қарай жылдамдық ұстан;
3. Қозғалыс траекториясы: төмендегілерге кедергі жасамайтын траектория таңдаңыз;
4. Басып озу кезінде қашықтық сақтаңыз;
5. Басқаларға көрінбейтін жерде тоқтамаңыз. Құлап қалсаңыз, мүмкіндігінше жолдың шетіне тезірек шығыңыз;
6. Жан-жағыңызға қарап барып қана төмен қозғалыңыз;
7. Жаяу жүруге мәжбүр болсаңыз, жол шетіне шығыңыз. Қолыңыздан керек-жарақтарды түсіріп алмаңыз;
8. Белгілер мен ережелерді сақтаңыз;
9. Зардап шеккен адамдарға көмектесіңіз;
10. Өзіңізбен бірге жеке куәлік болсын: куәгерлер мен зардап шеккендердің кім екенін тез растау арқыры көмек көрсету процесі тездейді. 

Биыл Қазақстан егемендік алғанына 30 жыл толды. Осыған орай Tengrinews.kz тілшісі Алматыдағы тәуелсіздік нышандарын аралап көрді.

Тәуелсіздік нышаны дегенде ең алдымен "жаңа" алаңдағы "Тәуелсіздік монументі" еске түседі. Бұл Күләш Байсейітова мен Қаныш Сәтбаев көшелерінің қиылысы. 

Алыстан көзге түсетін бұл монументтің биіктігі 180 метр, ол дегеніміз шамамен 45-55 қатаббы үймен тең. Ал оның орта тұсындағы көне тарихи жазбалары бар тақтаның ұзындығы - 28 метр.

Монументтің тарихына көз жүгіртсек, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 1993 жылы Мысыр еліне барған сапарында Луксор қаласының қақ ортасындағы тәуелсіздіктің құрметіне қойылған монументке көзі түсіп, дәл сондай ескерткішті елімізде де орнатсақ деген ойға келген екен. Кейінірек бұл ойын белгілі сәулетші Шота Уәлихановқа жеткізген. 

Осылайша Қазақстан тәуелсіздігінің 5 жылдығында "Тәуелсіздік монументі" ашылады. Мәдени ескерткіштің ең биігінде ұзындығы 6 метр "Алтын адам" орналасқан. Республикалық маңызы бар ескерткіштер тізіміне енгізілген бұл туындының авторы, топ жетекшісі - архитектор Шота Уәлиханов, мүсіншілері Нұрлан Далбай, Әділет Жұмабаев, сәулетшілері Қазыбек Жарылғапов, Қалдыбай Монтақаев және басқалары. Ал бас конструкторы С.П. Каламкаров. 

Qazaqstan.tv мәліметінше, бұл өнер тундысының әр бөлігінің астарлы мәні бар. Тастағы жазбалар, көркемделіп құйылған торкөз кесіндемелер ел тарихындағы ірі оқиғалардан хабар береді. Мұнда Томирис билік еткен тұстан бастап, қазақ хандығының қалыптасу кезеңі, жоңғар шапқыншылығы, ұлт-азаттық көтерілістер, ашаршылық кезеңдері мен ІІ Дүниежүзілік соғыс, Желтоқсан оқиғасы және көптен күткен тәуелсіздіктің жариялануы көрініс-суреттер арқылы бейнеленген.

Ал монументтің ең төменгі тұсындағы мемориал тақтайға Тұңғыш Президенттің ант беру кезіндегі Ата заңға қойған қолының тaңбасы мен сөзі түсірілген. Тас тақтаның бір тұсында Нұрсұлтан Назарбаевтың және өзге де құлпытастарға белгілі тұлғалардың ғибратты сөздері ойылып жазылған.

Ал стелланың айналасында дүниенің төрт бұрышына қарап тұрған аллегориялық сипаттағы мүсіндер бар. Бұл даналықтың көзі болған ақылгөй ақсақал мен бәріне құшақ жайған, жүрегі кең Жер-Ана және құлынға мінген ойын баласы мен кішкентай қыздың бейнесі.

Монументке жақын жерде, Желтоқсан мен Сәтбаев көшелерінің қиылысында егемендігімізге арналған тағы бір ескерткіш бар. Ол Қазақстан тәуелсіздігінің жаршысы болған Желтоқсан оқиғасының 20 жылдығына орай ашылған. Дәл осы көшенің бойында Желтоқсан көтерілісі басталғанын айта кеткен жөн.

"Тәуелсіздік таңы" деп аталатын бұл ескерткіш 2006 жылы орнатылған. Оның ашылу салтанатына Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев пен Желтоқсан көтерлісіне қатысушылар, жұртшылық өкілдері қатысқан болатын.

Бұл қазақстандық сәулетші әрі дизайнер Тимур Сүлейменовтің жобасы.

Автордың айтуынша, композиция тақырыптың мәндік-идеялық және көркемдік-образдық мазмұнын ашып береді. Ол негізгі үш бөліктен, қызыл және ақ граниттен жасалған екі пилоннан тұрады. Пилонның алғашқысы өткен мен болашақ арасындағы қақтығысты, халықтың өзіндік сана-сезімінің сілкінісін білдірсе, екіншісі мемлекеттің тәуелсіздігі мен бостандықтың салтанат құруын меңзейді.

Сондай-ақ, композицияға қолымен ұшуға дайын тұрған әйелдің мүсіні енгізілген. Ол оң қолына татулыққа шақыру нышаны іспетті орамал ұстаған. Ал сол қолында бостандыққа талпынысты, ұшу белгісін білдіретін, қанатын жайған құсты ұстаған. Ескерткіштің үшінші бөлігі - оюлы панно.

"Тәуелсіздік таңын" тұрғызуға 176 миллион 278 мың теңге жұмсалған деген ақпараттар да бар. 

Ескерткіштерден бөлек, Алматының Түрксіб ауданында 100 гектардан асатын үлкен аумақты қамтитын "Желтоқсан" саябағы бар.

Фото: Алматы әкімдігінің баспасөз қызметі

Былтыр, 2020 жылы желтоқсанда ашылған саябақты жасау туралы ұсынысты Желтоқсан ұйымдарының мүшелері ұсынған. Жас қанат және Маяк шағынаудандары аумағында орналасқан.

Фото: Алматы әкімдігінің баспасөз қызметі, 2020 жылы ашылу салтанатында

Саябақта 13 ойын алаңы бар - 8 балалар және 7 спорт алаңы, оның ішінде воркаут алаңдары, мини-футбол және стритбол ойын алаңдары, сондай-ақ паркур ойын алаңы.

Саябақтың басты ерекшелігі - ұзындығы 1200 метрлік жаяу жүргіншілерге арналған пирст. Ол Кіші Алматы өзенінің арнасынан және Әуежай көлінің шығыс жағалауынан өтеді. 

Қаламызда "Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 10 жылдығы" деген көше де бар. "Думан" ықшамауданында орналасқан бұл көше де Тәуелсіздігіміздің символы іспеттес. 

Суреттер: Камила Долаева, Әлихан Сариев

Алматы облысы, Қарасай ауданы Қаскелең қаласында Тұңғыш Президент - Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев түлеп ұшқан Абай атындағы орта мектеп-гимназия орналасқан. Елбасы 1958 жылы осы білім ордасын бітіріп шыққан. 

Бүгінде мектепте 1938 оқушы, 154 ұстаз бар. Мектеп біртіндеп цифрландыруға көшіп жатқаны байқалады.

Мысалы кіреберісте оқушылардың сынып кестесін QR-код арқылы білуге болады. Одан бөлек, сабақтар арасындағы үзілісте әдеттегі қоңырау емес, күй ойнайды. 

Білім ордасында үздік оқушылар саны аз емес. Мысалы биылдың өзінде "Алтын белгіге" үміткер тоғыз оқушы бар екен. Мектеп кітапханасында да оқушылар бос уақытында кітап оқып, уақытын пайдалы өткізуі үшін барлық жағдай жасалған.

Абай атындағы орта мектеп-гимназия қаладағы ең көне мектептердің бірі. 1937 жылы негізі қаланған. 2008 жылы қайта жөндеуден өткен. Мектеп сол заманда өлкеде қазақ мектебі жоқ болғандықтан ашылған. Бастапқы кезде мектеп атаусыз болған. Кейіннен 1945 жылы Абай Құнанбаевтың 100 жылдық мерейтойына орай ақынның есімі берілген. 

Көп кідірмей мектептің екінші қабатына көтерілдік. Ол жерде екі бөлімнен тұратын музей бар.

Бұл - музейдің бірінші бөліміндегі ең құнды жәдігердің бірі. Қазақстанның Еңбек сіңірген суретшісі Тоқболат Тоғысбаев Абай мектебінде 1988 жылы болып, мектепте үш ай бойы жатып, майлы бояумен Абайдың портретін салған. Мектептегі сурет түпнұсқасы. Бұл портретті Әбілхан Қастеев атындағы музей де сұратқан екен.  

Келесі құнды жәдігердің бірі - 1937 жылы мектепте алғаш соғылған қоңырау. 

Одан бөлек, мектепте әр жылдары әртүрлі танымал тұлғалар келіп кездесулер ұйымдастырып, қонақ болып келген. Оның ішінде, Кеңес одағының батыры Талғат Бигелдинов, суретші және киноактриса Гульфайрус Исмаилова, ақын Мұқағали Мақатаев, жазушы Әзілхан Нұршайықов және тағы басқалары бар. Сонымен қатар, 2008 жылы Абай Құнанбаевтың шөберелері мектепке қонақ болған екен. 

Айта кетейік, жазушы, Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген мұғалімі Әди Шәріпов 1937-1938 жылдары мұғалімдік қызметін осы мектептен бастаған екен. 

Музейдің екінші бөлімі Елбасына арналған. Мұнда Нұрсұлтан Назарбаевқа қатысты естеліктер сақталған. 

Бұл "Ғасырлар" деп аталатын монумент. Оны 2008 жылы Елбасы мектепке келген кезінде сыйға тартқан. 

Нұрсұлтан Назарбаев алғаш Президент болғаннан кейін бұл мектепке 1993 жылы келген екен. Ол кезде Абай мектебінің 55 жылдық мерейтойы болған. 

Елбасы музейіндегі құнды заттардың бірі - мектепте 1948 жылдан бері жазылған оқушылардың аттестаты. Сол құжатта Елбасының бағалары да бар.

1957-1958 жылы бітірген түлектердің аттестаттағы бағасы. Назарбаев Нұрсұлтан тізімде 16-шы

Байқасаңыз, Нұрсұлтан Назарбаевтың аттестатында тек бір төрттік, қалғаны бестік баға болған. 

Нұрсұлтан Назарбаевтың сыныптастары Елбасының туған күнінде және басқа да шаралар кезінде бас қосып тұрады екен. 

Музей Президент қорымен тығыз байланысты. Мысалы мына картинаны қор сыйлаған. 

Ал бұл Елбасының өзі тартқан домбырасы. Бұл аспапты да Президент қоры сыйға тартқан. 

Елбасы 2018 жылы сыныптастарымен кездесуге келе алмаған. Бірақ сыныптастарына құттықтау хатын өз қолымен жазып жіберген екен. 

"...Баяғы Нұрсұлтандарың" деп аяқталады хат. 

Мәтін: Сымбат Сатыбалдина
Суреттер: Әлихан Сариев